Durumsal Liderlik Teorileri 1 – “Hersey ve Blanchard’ın Liderlik Yaklaşımı” ve  “Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli”

Liderlikle ilgili yaklaşımlardan genel itibariyle “Liderlik Yaklaşımları” başlıklı yazımızda bahsetmiştik. Durumsal liderlikte, özellikler ve davranışsal yaklaşımlarının aksine liderlik tarzını etkileyen durumsal faktörlere odaklanılmaktadır.

Hersey ve Blanchard tarafından geliştirilen durumsal liderlik, lider davranışlarını açıklamada mevcut durum ve şartları temel alan yaklaşımdır. Farklı örgüt yapılı farklı liderlik modellerini ortaya çıkarmıştır. Bazı durumlarda kişiye yönelik liderlik etkin sonuçlar verirken, bazı durumlarda ise işe yönelik liderlik daha etkin neticeler doğurabilmektedir. Durumsal liderlik anlayışına göre, liderlerin tutumlarını koşullara bağlı olarak daha katı veya esnek sergilemesi en etkin sonucu vermektedir.

Durumsal liderlik yaklaşımı farklı koşullar için farlı liderlik tarzları gerektiği görüşünü savunmaktadır. Dolayısıyla diğer özellikler ve davranışsal yaklaşımlara göre daha karmaşık bir yapıya sahiptir.

Ivancevih, Donnelly and Gibson’ın çalışmasından alınan yukarıdaki şekilde liderlik tarzının belirlenmesinde, liderin özelliklerine ve işe yönelik ya da kişiye yönelik ya da kişiye yönelik davranışlarına; astların ihtiyaçları, grubun iklimi, liderin pozisyon gücü ve iş grubunun yapısı gibi durumsal faktörlerin etkileri göz önüne alınmaktadır. Sonuç olarak, liderlerin kişisel özellikleri, liderlerin davranışları ve liderlik durumunda faktörlerin karşılıklı etkileşiminden, etkili iş performansı veya etkili birey ve grup performansı sağlanabilmektedir.

Durumsal liderlik modelinin temel ilkesi, tek bir “en iyi” liderlik tarzının olmamasıdır. Etkili liderlik görevle ilgilidir ve en başarılı liderler, liderlik tarzlarını liderlik etmeye veya etkilemeye çalıştıkları bireyin veya grubun performans hazırlığına (yetenek ve istekliliğine) göre uyarlayanlardır. Etkili liderlik, yalnızca etkilenen kişi veya gruba göre değil, aynı zamanda yerine getirilmesi gereken göreve, işe veya işleve de bağlıdır (Hersey ve Blanchard).

DURUMSAL LİDERLİK TEORİLERİ

1. Hersey ve Blanchard’ın Liderlik Yaklaşımı
2. Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli
3. House ve Evans’ın Yol-Amaç Kuramı
4. Vroom ve Yetton’un Lider-Katılım Modeli
5. Reddin’in Üç Boyutlu (3-D) Liderlik Modeli
6. Lider-Üye Değişim Teorisi

Bu yazımızda durumsal liderlik teorilerinden “Hersey ve Blanchard’ın Liderlik Yaklaşımı” ile “Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli”ni açıklamaya çalışacağız.

Durumsal liderlik teorilerinin ortak amaçları görev veya ilişki ağırlıklı liderliğin her durum ve koşulda geçerli olamayacağını belirtmeleridir. Bazı durumlarda görev merkezli liderliğin etkin olabilecekken bazı durumlarda ise ilişki merkezli liderliğin etkin olabileceği ileri sürülmüştür. Bu şekilde davranan liderlerin ise etkin ve verimli olduğu ortaya çıkmıştır.

1- Hersey ve Blanchard’ın Liderlik Modeline göre liderlik stilleri çalışanların gelişim durumlarına göre sınıflandırılır. Modelin ilk kısmı çalışanın gelişimini ifade etmektedir. Buna göre;

• D1, Hevesli Yeni Başlayan Kişi (Enthusiastic Beginner): Bu evrede yeterliliği alt seviyede olan çalışan, göreve yeni başlamanın getirdiği hevesle, içinde bulunduğu organizasyona ve görevine yüksek bağlılığa sahiptir. Bu evrede çalışan, emredici liderliğe (S1) ihtiyaç duyar. Yani kararı lider verir, destekleyicilik azdır.
• D2, Gözü Açık-Öğrenen Kişi (Disillusioned Learner): Bu evrede yeterliliği biraz daha artmış olan çalışan, gördüğü negatif durumların etkisiyle düşük bir bağlılık hissetmeye başlar. Bu evrede çalışan Koçluğa (S2) ihtiyaç duyar yani yönetirken ve daha çok destekleyebilen bir liderlik davranışı gereklidir.
• D3, Yetkin ama Dikkatli İcracı (Capable but Cautious Performer): Bu evrede çalışanın yetkinliği orta-yüksek bir düzeydedir, bağlılık ise değişken bir hal alır. Lider destekleyici (S3) konumunda olmalıdır yani emredicilik azalır.
• D4, Kendine Güvenen Başarılı Kişi (Self-reliant Achiever): Son evrede ise çalışan artık yüksek yetkinliğe sahiptir. Proseslerin daha kolay yürütülebilmesi ile bağlılık yeniden artar. Bu evrede bir çalışan için lider, delege eden (S4) bir konumdadır. Yani direktiflere olan gereklilik azalır. Çalışanın yeterliliği arttığı için desteğe duyduğu ihtiyaç da azalır. (Kaynak)

2- Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Modeline göre etkili liderlik özellikleri,liderin güdüleme yöntemlerini kullanmasına ve içinde bulunulan durumu kontrol edebilmesine bağlıdır. 3 çeşit durumsal faktör bulunmaktadır. Bunlar liderlik şekli, durumsal uygunluk ve durumsallık modelidir.

• Liderlik şeklinin belirlenmesinde LPC yöntemi kullanılır. Liderin en az tercih edilen iş arkadaşının (LPC) ölçeğinde derecelendirilmesiyle belirlenir. Bir liderin en az sevdiği birini (şu anda veya geçmişte) aşağıdaki alanlarda 1-8 ölçeğinde derecelendirmesi istenir:
  • Düşmanca / dost
  • Kooparatif olmayan / kooperatif
  • Düşman / destekleyici
  • Güvenlikli / açık
• Fiedler lpc sonuçlarını liderin duygusal ve davranışsal özelliklerini yansıtan veriler olarak değerlendirmiştir. Yüksek puan alan lider büyük olasılıkla ilişkiye yöneliktir. Bu yüksek LPC liderleri çalışanlarla ilişki kurmayı sever. Çatışmayı önleme olasılıkları daha yüksektir. Ayrıca karmaşık kararlar vermek için daha donanımlıdırlar.
• Düşük puanlı LPC lideri göreve yöneliktir. Bu lider, görev vermek ve işi yapmakla daha fazla ilgileniyor. Bu lider, ilişki kurmayı pek umursamıyor. Düşük LPC lideri ilişkilere değil görevlere odaklandığından, yüksek LPC lideri uygun bir durumda bir takıma liderlik edebilirken, düşük LPC lideri hem olumlu hem de olumsuz durumlarda bir takıma liderlik edebilir. (Kaynak)